به گزارش الگونیوز روند ثبت شهرها و روستاهای ایران در فهرست جهانی از سال ۱۳۹۴ آغاز شده و تاکنون ۱۴ منطقه از ایران موفق به کسب این عنوان شده‌اند. شورای جهانی صنایع‌دستی، به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی که با هدف ارتقاء جایگاه صنایع دستی در جهان تشکیل شده، مسئول ارزیابی و تأیید این شهرها و روستاها است.
اصفهان، تبریز، مشهد، سیرجان، مریوان، آباده، میبد، زنجان، شیراز، ملایر و خلاق‌آباد، و همچنین قاسم‌آباد، کلپورگان و خراشاد از جمله نقاطی هستند که به‌دلیل مهارت‌های منحصربه‌فرد هنرمندان محلی و جایگاه ویژه در صنایع دستی، تاکنون به ثبت جهانی رسیده‌اند.
شاخص‌های ثبت جهانی و ویژگی‌های این شهرها و روستاها
شورای جهانی صنایع‌دستی، مناطقی را برای ثبت انتخاب می‌کند که دارای ویژگی‌هایی نظیر تولید پایدار، استفاده از روش‌های سنتی، نقش مهم در اقتصاد محلی و تأثیر فرهنگی گسترده باشند. ایران با داشتن سابقه‌ای طولانی در این حوزه، توانسته از این فرصت برای معرفی میراث هنری خود بهره ببرد.
اصفهان، نخستین شهر ایران که در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» ثبت شد، به دلیل تنوع گسترده هنرهای خود از جمله میناکاری، خاتم‌کاری، قلم‌زنی، فیروزه‌کوبی و مسگری شهرت دارد. این شهر از دوران صفویه تاکنون مرکز اصلی تولید صنایع‌دستی در ایران بوده است و داشتن حدود ۱۹۹ رشته از مجموع ۲۹۹ رشته صنایع‌دستی ایران، سهم بسزایی در تنوع هنری کشور دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
هنر میناکاری
تبریز نیز در سال ١٣٩۴ به‌دلیل قدمت و کیفیت بی‌نظیر قالی‌بافی‌اش، عنوان «شهر جهانی فرش» را به دست آورده است. این شهر با طرح‌های خاص و استفاده از رنگ‌های طبیعی، یکی از مهم‌ترین مراکز تولید فرش دست‌بافت ایران محسوب می‌شود.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
تبریز در سال ۹۴ به عنوان شهر جهانی فرش معرفی شد.
در کنار این دو شهر، مشهد با هنر فیروزه‌تراشی و با عنوان «شهر جهانی سنگ‌های قیمتی» در سال ١٣٩۵ شناخته شد. مشهد با داشتن ۳۹ گونه مختلف از سنگ‌های قیمتی، از جمله فیروزه و عقیق، به‌عنوان مهد سنگ‌های قیمتی ایران مطرح است.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
سنگ فیروزه
افزون بر این‌ها، لالجین در سال ۱۳۹۵ به عنوان شهر جهانی سفال به ثبت برسد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
لالجین در همدان خاستگاه سفال و سرامیک
سیرجان نیز در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان «شهر جهانی گلیم شیریکی‌پیچ» ثبت شد. گلیم‌های سیرجان با بافت پیچیده و نقوش سنتی، ارزش هنری بالایی دارند.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
گلیم شیرکی پیچ سیرجان
همچنین مریوان در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان «شهر جهانی کلاش» شناخته شد. کلاش، نوعی کفش سنتی دست‌ساز است که از مواد طبیعی ساخته می‌شود و قدمتی بیش از هزار سال دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
کلاش، کفش سنتی کردی
آباده یکی دیگر از شهرهای ایران در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان «شهر جهانی منبت‌کاری» ثبت شد. منبت‌کاری آباده با قدمتی حدود ۱۵۰۰ سال، از هنرهای برجسته این منطقه محسوب می‌شود.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
منبت‌کاری
میبد نیز در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان «شهر جهانی زیلو» به ثبت رسید. زیلو بافی، هنر بافت نوعی فرش سنتی با نقوش هندسی است که در میبد رواج دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
زیلوبافی
همچنین در سال ۱۳۹۸، زنجان به‌عنوان «شهر جهانی ملیله» شناخته شد. ملیله‌کاری، هنری است که در آن نقره به صورت مفتول‌های نازک درآمده و به اشکال ظریف و پیچیده تبدیل می‌شود.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
ملیله‌کاری
شیراز نیز به‌عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» در سال ١٣٩٨ ثبت شد. این شهر با داشتن ۸۰ نوع رشته مختلف صنایع‌دستی، از جمله معرق‌کاری، منبت‌کاری، کاشی معرق و کاشی هفت‌رنگ، شهرت دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
کاشی هفت رنگ
در ادامه، ملایر در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان «شهر جهانی مبلمان و منبت» به ثبت رسید. ملایر با تولید مبلمان منبت‌کاری‌شده با کیفیت بالا، جایگاه ویژه‌ای در این هنر دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
مبلمان منبت
روستاهای جهانی صنایع‌دستی؛ از چادرشب‌بافی تا سفالگری باستانی
علاوه‌بر شهرهای جهانی، برخی از روستاهای ایران نیز توانسته‌اند با صنایع‌دستی خاص خود به شهرت جهانی دست یابند. قاسم‌آباد گیلان به‌دلیل چادرشب‌بافی، نوعی پارچه سنتی رنگارنگ که در لباس‌های محلی زنان گیلانی کاربرد دارد، در فهرست جهانی ثبت شده است.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
چادرشب بافی
کلپورگان در استان سیستان و بلوچستان، به‌دلیل سفالگری باستانی بدون استفاده از چرخ سفالگری و شیوه تولید تاریخی آن، توانسته عنوان جهانی را کسب کند. این سفال‌ها که توسط زنان بلوچ ساخته می‌شوند، دارای نقوش سنتی هستند که نسل‌به‌نسل منتقل شده‌اند.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
سفال دست‌ساز کلپورگان
خراشاد در استان خراسان جنوبی، با هنر توبافی (نوعی پارچه‌بافی سنتی از نخ پنبه و ابریشم) شناخته می‌شود. این هنر قرن‌ها در این روستا رواج داشته و هنوز هم توسط زنان محلی ادامه دارد.
ایران، مهد هنرهای ماندگار؛ ۱۴ نگین در فهرست جهانی
هنر توبافی
تأثیر اقتصادی و فرهنگی ثبت جهانی صنایع‌دستی
کارشناسان معتقدند قرار گرفتن این شهرها و روستاها در فهرست جهانی می‌تواند به رونق اقتصاد محلی، افزایش اشتغال و رشد گردشگری فرهنگی کمک کند. با توجه به اینکه بیش از دو میلیون نفر در ایران در حوزه صنایع‌دستی مشغول به کار هستند، این ثبت جهانی نقش مهمی در افزایش درآمد هنرمندان محلی ایفا می‌کند.
این ثبت‌ها فرصتی برای صادرات گسترده‌تر صنایع‌دستی ایرانی به بازارهای بین‌المللی است. بسیاری از محصولات ایرانی مانند فرش تبریز، خاتم اصفهان و گلیم سیرجان، در صورت بازاریابی مناسب، می‌توانند سودآوری قابل‌توجهی برای کشور داشته باشند. همچنین، این ثبت‌ها موجب می‌شود که صنایع‌دستی ایران در برابر تهدیداتی مانند فراموشی تکنیک‌های سنتی، تولید انبوه ماشینی و مهاجرت هنرمندان محلی، مقاوم‌تر شود.
درحالی‌که ثبت جهانی، فرصت‌های بسیاری را برای توسعه صنایع‌دستی ایران فراهم کرده، اما چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد. عدم سرمایه‌گذاری کافی، نبود آموزش‌های به‌روز برای نسل جدید و تأثیر کالاهای مشابه چینی و ترکیه‌ای در بازار داخلی، از جمله مشکلاتی است که می‌تواند آینده صنایع دستی ایران را تهدید کند.
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که برنامه‌ریزی دقیق برای معرفی بین‌المللی این صنایع، برندسازی و افزایش کیفیت محصولات صادراتی باید در اولویت قرار گیرد. همچنین، استفاده از فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی برای فروش آنلاین می‌تواند نقش مؤثری در توسعه بازار صنایع‌دستی ایران ایفا کند.
ایران با ۱۴ منطقه ثبت‌شده در فهرست جهانی صنایع دستی، به‌عنوان یکی از غنی‌ترین کشورهای دارای صنایع دستی شناخته شده است. این موفقیت نه‌تنها به حفظ میراث فرهنگی کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تأثیر بسزایی در اشتغال‌زایی، توسعه گردشگری و افزایش صادرات غیرنفتی داشته باشد.
بااین‌حال، برای بهره‌گیری حداکثری از این فرصت، نیاز به برنامه‌ریزی‌های حمایتی، افزایش سرمایه‌گذاری و تقویت برند صنایع‌دستی ایران در بازارهای جهانی وجود دارد. تنها در این صورت است که می‌توان از این ثبت جهانی، فراتر از یک عنوان نمادین، به‌عنوان سکویی برای شکوفایی اقتصادی و فرهنگی کشور استفاده کرد.
