اولین فیلم سانسورشده ایران

دوبله ابزاری عالی برای سانسور فیلم بود. فیلم‌های مصوت همزمان با ظهور فاشیسم در اروپا سر بر آوردند. گرچه سانسور در ایتالیا، اسپانیا و آلمان پیشااستبداد هم بخشی از فرایند تولید و توزیع فیلم بود، پس از به قدرت‌ رسیدن رهبران مستبد، به‌طور قابل توجهی افزایش یافت.

برای مثال، فاشیست‌های موسولینی در فرایند دوبلهٔ فیلم‌های خارجی، دیالوگ‌های دارای ارجاعات تند و ناسزاوار نسبت به ایتالیا و مردم این کشور را حذف می‌کردند. آن‌ها همچنین از دوبله برای تغییر عناصر غیراخلاقی داستان فیلم بهره می‌بردند. سانسور در سینما و تلویزیون وجهه‌های گوناگونی داشت.

در این رسانه‌ها نه‌تنها تک‌صدایی مدنظر بود، بلکه مضامین اخلاقی هم تا دهه‌ها اهمیت زیادی داشت. بسیاری از فیلم‌های اروپایی‌ساخت، در امریکا یا آسیا به‌شدت سانسور می‌شدند. فیلم‌های هالیوودی هم در دیگر کشورها سرنوشت مشابهی داشتند.

در ایران دورهٔ پهلوی ‌اول، کسی بدون اجازه کتبی نظمیه حق فیلم‌برداری برای تولید فیلم را نداشت. این نخستین نشانه از سانسور در سینمای ایران قلمداد می‌شود. ازطرف دیگر، مدیران سینماها باید پیش از پخش هر فیلم، از نمایندهٔ معارف بلدیه مجوز دریافت می‌کردند. نخستین فیلم ایرانی که گرفتار سانسور شد، فیلم «فردوسی» ساختهٔ «عبدالحسین سپنتا» در سال ۱۳۱۳ بود.

گفته می‌شود رضاشاه در نمایش خصوصی فیلم به بخش حماسه‌سرایی فردوسی در مقابل سلطان محمود غزنوی ایراد گرفته بود و دستور داده بود که برخی صحنه‌های فیلم حذف شوند یا تغییر یابند. با ورود متفقین به ایران، زنی آمریکایی به‌نام «نیلا کولاک»، مأمور سانسور فیلم‌ها شد. او وظیفه داشت هر فیلمی که در آن به عملکرد منفی منافقین اشاره یا انتقادی می‌کرد، از پرده نمایش پایین آورده شود.

بعدها در سال ۱۳۲۹، آئین‌نامهٔ سینماها و مؤسسات نمایشی منتشر شد که بر اساس آن، پخش فیلم‌هایی که در تضاد با منافع دولت ارزیابی می‌شدند، قدغن بود. بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، سانسور بر فیلم‌هایی که روشن‌فکری نامیده می‌شدند، به‌طرز چشم‌گیری افزایش یافت. در آن سال‌ها تقریباً هر فیلمی که ساخته می‌شد، رد زخم سانسور را بر تن داشت. در تلویزیون هم اوضاع بر همین منوال پیش می‌رفت. انتقاد از دولت، اشاره به اعتیاد و اعمال قهرمانانه تا حد امکان جزء مواردی بودند که گرفتار تیغ تیز سانسور می‌شدند.

از متنِ «شوکرانی که به‌زور نوشانده می‌شود» که مقدمه‌ای بر تاریخ سانسور در جهان و ایران است و در شماره ۱۵۷ ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است. این شماره را می‌توانید از اینجا سفارش دهید.

انتهای پیام/